رد پای گاو آیین ها و باورهای کهن در شعر خاقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

10.22111/jllr.2009.934

چکیده

بهره برداری شاعران ایرانی از باورهای اساطیری و آیینی کهن در ساخت تصاویر و مضامین شعری از همان ابتدای شکل گیری شعر و ادب فارسی در عصر اسلامی، امری رایج و متداول بوده است، اما در میان شاعران ایرانی، افضل الدین بدیل خاقانی شروانی، از این جهت شخصیتی کاملاً ممتاز و استثنایی محسوب می شود. عوامل متعددی چون: محل سکونت وی، مذهب مادرش، رویکرد دربار شروانشاهان، تعلیمات عمویش کافی الدین عمربن عثمان، علایق شخصی و … باعث شده است تا خاقانی استفاده ی بسیار گسترده­ای از این باورها به عمل آورده و از وجوه و زوایای مختلف، عناصر اسطوره ها و آیین­های کهن را مورد توجه قرار دهد.یکی از عناصر خلقت که به دلیل نقش بنیادی و جایگاه ویژه اش در زندگی انسان باستان، مورد توجه جدی ملت های کهـن بوده و بر همیـن اساس، اسطوره ها و باورهای متعددی پیرامـون موجودیتآمده است، گاو اسطوره هاست که در شعر خاقانی نیز همچون سایر  اسطوره­ها و آیین ها بازتابی گسترده یافته و دستمایه ی خلق تصاویر و مضامینی ناب را برای شاعر فراهم کرده است. اسطوره­ها و باورهایی چون: گاو نخست آفریده، گاو میترا، گاو زمین، گاو فلک، گاو فریدون، گنج گاو، گاو قربان، گاو عنبری، گاو سامری، گاو موسی و … . ما در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا ضمن معرفی هر کدام، با استخراج ابیاتی از خاقانی که پیرامون این عنصر پدید آمده اند، به بررسی نقش اسطوره ها، قصص دینی و باورهای کهن در این اشعار پرداخته و هنر او را در خلق مضامین ناب غنایی، وصفی و مدحی و ساخت تصاویری بدیع و خیال انگیز بر پایه ی این باورها روشن سازیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The trace of cow of religions and ancient beliefs in Khaghani's poems

چکیده [English]

 It has been usual and prevalent among Iranian poets from the beginning of Islamic era to exploit mythic and olden religious beliefs to create poetic images and purports in their poems; however, regarding this viewpoint, Afzal –o-ddin Badil Khaghani Sharvani is a very illustrious and exceptional person among Iranian poets. A number of reasons like his place of living, his mother's religion, Sharvanshahan's court's auspices, his uncle's teachings and his own interests enabled Khaghani to widely use these beliefs in his poems and to consider the components of myths and ancient religions in different forms.
One of the world's components which has been highly appreciated by olden nations because of its fundamental role and special place in ancient human's life is the mythic cow about which a great deal of myths have appeared. Like many other myths, this one has also been widely reflected in Khaghani's poems which has helped the poet to create pure and excellent images and purports. Some of those myths and beliefs include the prototype cow, Mitra's cow, Earth cow, Sky cow, Faridoon's cow, Cow's treasure, Sacrifice cow, Amber cow, Samaritan cow, etc.
We will try, in this article, to introduce these myths and beliefs and find Khaghani's poems which are composed on the basis of these myths and study the role of myths, religious fictions and ancient beliefs in the creation of these poems and show his art in making the lyrical and adjectival purports and exquisite and romantic images based on them

کلیدواژه‌ها [English]

  • Myth
  • khaghani
  • Religious fictions
  • Ancient beliefs
  • Cow
- قرآن کریم
2- بهار، مهرداد (1362) پژ.هشی در اساطیر ایران پاره ی نخست. چاپ اول. تهران : انتشارات توس.
3- بیانی، شیرین (1380) دین و دولت در عهد ساسانی و چند مقاله ی دیگر. چاپ اول. تهران: انتشارات جامی.
4- خاقانی، افضل الدین بدیل (1378) دیوان اشعار. مقابله و تصحیح دکتر ضیاء الدین سجادی. چاپ ششم. تهران: انتشارات زوار.
5- دادگی، فرنبغ (1369) بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چاپ اول. تهران: انتشارات توس.
6- رضی، هاشم (1371) آیین مهر، میتراییسم. چاپ اول. تهران: انتشارات بهجت.
7- عفیفی، رحیم (1374) اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته های پهلوی. چاپ اول. تهران: انتشارات توس.
8- فردوسی، حکیم ابوالقاسم (1386) شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو. چاپ پنجم. تهران: کتاب آبان.
9- کزازی، جلال الدین (1378) گزارش دشواری های دیوان خاقانی. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
10 - کمیلی، مختار و منصوره آرین فر (1387) رد پای اساطیر در داستان شیر و گاو از کلیله و دمنه. مجله ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. سال ششم. شماره ی دهم.       92 -83.
11- مصفی، ابوالفضل (1357) فرهنگ اصطلاحات نجومی. چاپ اول. تبریز: انتشارات مؤسسه­ی تاریخ و فرهنگ ایران.
12- هینلز، جان راسل (1383) شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تألیف محمد حسین باجلان فرخی. چاپ اول. تهران: انتشارات اساطیر.
13- یاحقی، محمد جعفر (1369) فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ اول. تهران: مرسسه ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انتشارات سروش.
 
 
 
 
 
- قرآن کریم
2- بهار، مهرداد (1362) پژ.هشی در اساطیر ایران پاره ی نخست. چاپ اول. تهران : انتشارات توس.
3- بیانی، شیرین (1380) دین و دولت در عهد ساسانی و چند مقاله ی دیگر. چاپ اول. تهران: انتشارات جامی.
4- خاقانی، افضل الدین بدیل (1378) دیوان اشعار. مقابله و تصحیح دکتر ضیاء الدین سجادی. چاپ ششم. تهران: انتشارات زوار.
5- دادگی، فرنبغ (1369) بندهش. گزارنده مهرداد بهار. چاپ اول. تهران: انتشارات توس.
6- رضی، هاشم (1371) آیین مهر، میتراییسم. چاپ اول. تهران: انتشارات بهجت.
7- عفیفی، رحیم (1374) اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته های پهلوی. چاپ اول. تهران: انتشارات توس.
8- فردوسی، حکیم ابوالقاسم (1386) شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو. چاپ پنجم. تهران: کتاب آبان.
9- کزازی، جلال الدین (1378) گزارش دشواری های دیوان خاقانی. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
10 - کمیلی، مختار و منصوره آرین فر (1387) رد پای اساطیر در داستان شیر و گاو از کلیله و دمنه. مجله ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. سال ششم. شماره ی دهم.       92 -83.
11- مصفی، ابوالفضل (1357) فرهنگ اصطلاحات نجومی. چاپ اول. تبریز: انتشارات مؤسسه­ی تاریخ و فرهنگ ایران.
12- هینلز، جان راسل (1383) شناخت اساطیر ایران. ترجمه و تألیف محمد حسین باجلان فرخی. چاپ اول. تهران: انتشارات اساطیر.
13- یاحقی، محمد جعفر (1369) فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ اول. تهران: مرسسه ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی و انتشارات سروش.